“Fansubbing” kelimesi, “fan” (atics) (fanatikler) ve subtitling (alt yazı yapma) ya da subtitle (alt yazı) kelimelerinin kısaltması “sub” kelime köklerinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Kısaca Japon anime sinemasının hızla ivme kazanmasıyla anime fanlarının belli sitelere ya da televizyon programlarına verdiği gönüllü alt yazı hizmetine fansubbing diyoruz. Fansub hareketi, anime fanlarının amatör video formatında alt yazılar yapmasıyla ABD’de 1980’lerde ortaya çıkmış. O dönemlerde üretilen bu alt yazılar üniversite öğrencilerinin ve anime kulüplerinin kendi aralarında paylaşımlar yapmasıyla da popülerlik kazanmış. Bunun bir nedeni de o dönemde yerel dağıtım şirketlerinin ve pazarların animeleri dublaj yoluyla üretmesiymiş. Yapılan çalışmalar aynı zamanda bu dublaj yapan şirketlerin orijinal eserlerde sansüre başvurduğunu ve bazı unsurların eserlerden çıkarıldığını da oraya koyuyor. Bu yüzden fanlar da orijinal eserlerde buldukları tadı kendi kültürlerinde ve dünyalarında alabilmek için “fansubbing”e başvurmuşlar.
Bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle ve küreselleşmeyle “fansubbing”, popülerleşmeye devam ediyor. Daha da önemlisi internetin bize sınırsız bir dünya sunmasıyla anime fanları kendi dünyalarını yarattı ve farklı platformlarda haberleşerek anime pop kültürünü küresel bir fenomen haline getirdiler. Pekâlâ, üreten tüketicilerin (prosumer) yarattığı fansubbing’i biraz da çeviri dünyasının gözünden inceleyelim mi? Ne dersiniz?
Fansubbing ve Çeviri Dünyası
Fansubbing’i çeviri dünyasında incelerken şunu belirtmemiz de yarar var: Bu konuyu, akademik bir bakış açısıyla değil daha çok gözlemlerimize ve deneyimlerimize dayalı ele alıyoruz. 80’lerde Amerika’da ortaya çıkan Fansubbing, Türkiye’de farklı bir boyut kazanmış durumda; haliyle. Genellikle fansubbing’de karşılaştığımız durum çevirmen notunun ya da Japon kültürüne özgü ögelerin üst yazı olarak videoya eklenmesi. Hatta bazen bu kültürel ögelerin direkt çevrilmediğini de görebiliriz. Aynı zamanda karşımıza birçok “yerelleştirme” örneği de çıkıyor fakat bazı örnekler özellikle abartılarak, komik bir hale de sokulabiliyor çoğu zaman. Fansub’ın anime dünyasını herkese duyurduğunu söylemek mümkün fakat çeviri dünyasına gelince biz çevirmenler ve çeviri büroları en azından dijitalin bu kadar yaygınlaştığı bir dönemde arındırmaya daha çok ihtiyaç duyuyoruz. Düşünsenize her anime seven kişinin alt yazı yaptığını… 80’lerde evet, çevirinin de duyulmasını, pratikte çevirinin de gelişmesini sağlamış bir konu olabilir Fansubbing ama günümüzde muğlaklıktan kendimizi arındırmaya çalışırken her şeyin gittikçe çoğalması çeviri dünyasını da zor bir duruma sokuyor, hiç şüphesiz.
Fansubbing ve Çeviride Uzmanlık
Çeviri eylemini herkes farklı betimleyebilir hatta bir çevirmenin “çeviri nedir?” sorusuna vereceği cevap her defasında bambaşka olabilir. Çeviride uzmanlık konusu da bu duruma çok uzak değil fakat bilimin ışığında, nedenleri, sonuçları, stratejileri, planlamaları, teorileri göz önünde bulundurarak, deneyim kazanılarak yapılan çeviri başkadır. Her iş için bunu düşünebilirsiniz. Çağımızda bulanıklaşan meslekler, uzmanlıklar çevirmenlik mesleğine de sıçramıştır. Birçok farklı alan, çeşitli metin türleri, birbirine benzemeyen kültürler, orijinalinde anlaşılması zor olan, hatta yazarının bile anlayamadığı ifadeler… Çeviri, zorludur. Uzmanlık, sabır, araştırma, deneyim, eğitim… Birçok şeyi beraberinde getirir. Bloğumuzda “çeviride uzmanlık” konusunu birden fazla defa konuştuk, inceledik ve tartıştık. Bu noktadan yola çıkarak “fansubbing”i yorumlamayı da sizlere bırakacağız.