OTAN, OCDE, SIDA… Nelerin kısaltmaları olduğuna dair bir fikriniz var mı?
Sözcülüğünüzü yapmış gibi olmayalım ama Frankofon değilseniz veya bu alanlara özel bir ilginiz yoksa bu kısaltmalar muhtemelen sizin için hiçbir şey ifade etmiyordur.
Oysa şunlar ne kadar da tanıdık geliyor değil mi: NATO, OECD, AIDS… Neredeyse her gün televizyonda, gazetelerde rastlıyoruz. Peki, yukarıda size yabancı gelen kısaltmaların da aynı kuruluşlar ve hastalık için Fransızların kullandıkları kısaltmalar olduğunu söylesek?
Örnekleri daha da çoğaltılabilecek bu kurum ve kuruluş adlarını veya tıp, hukuk, bilim ve teknik çeviri alanlarındaki birçok kavramı, TDK Kısaltmalar Dizini uyarınca, gezegenin geri kalanıyla ortak kullanıyoruz. Sözgelimi OECD, Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı olarak Türkçeye çevrilmiş ve hatta aynı TDK Kısaltmalar Dizini’nde bu da EİBKT olarak kısaltılmış olsa da dünyanın geri kalanıyla ortak bir terminoloji kullanmak adına, genellikle Türkçe kısaltması yerine İngilizce kısaltması olan OECD’yi kullanırız. Ancak Fransızcada durum hiç de benzer değil.e
Fransızlar neden NATO’ya OTAN diyor?
Fransızlarla ilgili hepimizin en az bir kez duyduğu klişelerden biri de dilleri konusunda aşırı milliyetçi olduklarıdır. Önüne hangi ifadeyi getirirseniz getirin: aşıklar, moda, sanat veya tarih şehri Paris’e Fransızca bilmeden gidip de kötü anılarla dönmeyen yoktur herhalde. Ama NATO’ya OTAN demelerini yalnızca bir dil milliyetçiliği veya kompleksiyle (adına ne derseniz deyin) açıklamak basit kalmaz mı sizce de?
Her ne kadar Amerika’nın yükselişiyle birlikte eski konumunu kaybetmiş olsa da aslında çok da uzak olmayan bir geçmişe kadar, ülkemizde de olduğu gibi, dünyanın birçok yerinde kültür, diplomasi, sanat ve ne yazık ki sömürgecilik faaliyetleri aracılığıyla Fransızca hüküm sürüyordu. Günümüzde hâlâ dünyanın birçok şehrindeki Fransız Enstitüleri her yıl milyonlarca Fransızca meraklısını ağırlıyor. Dahası, birçok uluslararası kuruluşta İngilizceden sonra ikinci resmî dil Fransızcadır.
Tüm bunları birleştirdiğimizde bize öyle geliyor ki eski hâkim konumunun uzağında kalmış olmasına rağmen bu önemli kuruluşların her birinin temelinde büyük payı olan Fransa, eskisi gibi bütün dünyaya kabul ettiremese bile, en azından anakarada onları kendi dil bilgisi kuralları dahilinde kısaltmayı kendinde bir hak olarak görüyor.
Bu tercih küresel terminolojiye zarar veriyor mu?
Bir fikrimiz olsa da bu konu hakkında yorum yapmak için elimizde yeterli veri yok.
Ancak, kuruluşların isimleri değil de AIDS/SIDA örneğinden yola çıkarak şu soruyu sorabiliriz belki: Şiddetli bir pandemi sürecinden geçtiğimiz şu günlerde, Covid-19’a her ülkenin farklı bir isim koyması bu alanda yapılan çalışmaları zorlaştırır, literatür bütünlüğünü bozardı gibi geliyor bize, aynısı AIDS için neden geçerli olmasın?
Keşke birileri bunun hakkında kapsamlı bir çalışma yapsa da biz de çayımızı alıp merakımızı gidersek…