Yüzyıllar önce Mezopotamya’da zenginlik ve refah içinde yaşayan Babil halkı, Tanrı’ya ulaşmak ve isyan etmek için bir kule inşa etmeye başlar ve bu kulenin inşası seneler sürer. Bir gece bir mucize gerçekleşir ve sabah ışıklarında gözlerini açan Babillilerin her biri, farklı bir dil konuşmaya başlar. Birbirini anlamayınca seferber olmak da mümkün olmaz ve dağılırlar. Babil Kulesi efsanesi ve daha birçok mit, dünyada bu kadar farklı dil olmasına bir sebep sunar. Çeviribilim de bu mitlerin açıklamaya çalıştığı soruna, bir nevi engele çözüm sunar: birbirini anlamayan insanların iletişim kurmasını hedefler.
Aslında çeviribilim; çeviri teorisi, tanımı ve uygulaması ile ilgilenen çalışma dalından ötedir, daha kapsamlı ve disiplinlerarası bir alandır: karşılaştırmalı edebiyat, kültürel çalışmalar, toplumsal cinsiyet çalışmaları, bilgisayar bilimi, dilbilim, filoloji ve felsefe gibi disiplinlere de değinir.
Çeviribilim Neden Birçok Disipline Değinir?
Yaygın inanışın aksine, bir dili derdini anlatabilecek kadar ya da çok iyi düzeyde bilmek, kişinin çeviri yapabilecek yetkinlikte olduğu anlamına gelmez. Çeviri yapmak, dil bilmekten çok daha fazlasıdır. Bir çevirmen, kaynak dilde uzman olmanın yanı sıra çeviri yaptığı dilin kültürüne, tarihine, edebiyatına, ekonomik ve hatta siyasi politikasına hakim olmalıdır, diğer bir değiş ile çeviribilim eğitimi almalıdır. Bunun sebebi ise, dilin ve bahsi geçen alanların iç içe geçmiş olmasıdır.
Örneğin 20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı, Türk kaynaklı metinlerde askeri müdahale olarak geçmektedir ve bu terimin karşılığı İngilizcede “military intervention”dır. Ancak Yunanistan ile yakın siyasi ilişkileri olan devletler, bu askeri harekâtı bir istila olarak nitelendirmektedir ve İngilizce kaynaklarda “military invasion” terimi kullanılmaktadır. Bu gibi farklılıkları bilmek için, ülkelerin tarihin hangi tarafında yer aldığını da bilmek gerekir. Dolayısıyla bir çevirmen, birçok disiplinde bilgi sahibi olmalıdır ve çeviribilim bölümlerinde bu denli çok yönlü bir eğitim verilmesinin temel sebebi de budur.
Çağdaş Çeviribilim Kuramları
Yüzyıllar içerisinde birçok çeviri kuramı ortaya atılmış, zaman geçtikçe kaynak metine sadık kalmanın her zaman yararlı olmadığı yönünde bir anlayış benimsenmiş ve bu doğrultuda modern kuramlar oluşturulmuştur.
- Çeviribilimde Skopos Kuramı: Bu kurama göre çeviri süreci, çevirinin amacı ile belirlenir. Hedef metin, kaynak metinle uyuşabilir, ancak tam bir örtüşme zorunlu değildir; önemli olan, hedef metinin amacını yerine getirmesidir.
- Çeviribilimde Erek Odaklı Çeviri Kuramı: Bu kuramı destekleyen teorisyenler, kaynak metinin hedef (erek) okur kitlesine göre şekillendirilebileceğini savunmaktadır.
- Çeviribilimde Bağıntı Kuramı: Bir metinin anlaşılmasında okuyucunun da rol oynadığını ve kimi zaman kaynak metinin tek kabul edilebilir ve değişmez bir anlamı olamayacağını ortaya koyar.
“Kuramlara gerek yok, önemli olan uygulamalardır” diyenlere kuramsal altyapısı sağlam olan, üniversitelerin çeviribilim bölümlerinden hakkıyla mezun olan çevirmenlerin çok daha özgüvenli, amaca hizmet eden çeviriler yapabildiğini ve çevirinin her sürecini çok daha sağlam yönetebildiklerini çeyrek yüzyıldır gözlemleyen bir çeviri şirketi olduğumuzu da anımsatalım.